این ادعا در حالی طی روزهای گذشته در میان اهالی کتاب و فرهنگ دست به دست می‌چرخد که بخش عمده‌ای از همین فعالان نسبت به عرضه و ارائه کتاب‌ها در این پلتفرم فروش معترض هستند و پیش از این نیز بارها اعتراض خود را در قالب‌های مختلف مطرح کرده‌اند.
اگر نگاهی به بخش کتاب این پلتفرم داشته باشیم، شاهد عرضه کتاب‌هایی از 12 تا 83 درصد تخفیف هستیم، به‌طوری که یک کتاب 225 هزار تومانی تنها با 38 هزار تومان قابل خرید است، تنوع این تخفیف‌ها متنوع و مختلف است همان‌طور که نام ناشران آن.
مروری بر کتاب‌هایی که از ناشران مختلف و جدیدالظهور در این پلتفرم عرضه شده است نشان می‌دهد، هرچه اسامی این ناشران ناشناس‌تر یا بهتر است بگوییم کم‌شناس‌تر باشد، تخفیف کتاب‌هایشان بیشتر و هرچه ناشر شناخته شده و معتبرتر باشد میزان تخفیف کمتر است.
یکی از دغدغه‌های جدی ناشران و کتابفروشان طی سال‌های اخیر به‌خصوص در دوران کرونا، عرضه غیر اصولی کتاب در فضای مجازی بود؛ سایت‌ها و سامانه‌های فروش کتاب که مصادیق کتابسازی شده را با طراح جلد‌های جدید و مترجمان جدید عرضه می‌کردند و تخفیف‌های غیرمتعارفی نیز برای این آثار در نظر می‌گرفتند، در این میان همچنین برخی پلتفرم‌ها با تکیه بر اعتبار و میزان کاربران خود توانستند، برای بسیاری از شبه ناشران به یک پایگاه همیشگی تبدیل شوند.
تصرف بازار ناشران حرفه‌ای از سوی کتاب‌سازها در فضای مجازی
کتاب‌هایی که عموما در این سایت دیده می‌شود، دو دسته هستند؛ نخست کتاب‌های ناشران شناخته شده و معروف و نامدار و دوم کتاب‌های ناشران کتابساز یا زرد. به‌صورت کلی کتاب‌هایی که با بیش از 30 تا 40 درصد تخفیف فروخته می‌شوند از دسته دوم هستند که با کمین کردن برای کتاب‌های پرفروش و پرمخاطب در بازار، با رونویسی یا دخل و تصرف از متن آن، کتاب را به اصطلاح بازنشر می‌کنند. مسعود درودی، مدیر کتابفروشی دانشمند در این زمینه می‌گوید: اغلب مواقع این آثار کتابسازی شده با ترجمه‌ها و متون ضعیف منتشر می‌شوند و با در نظر گرفتن قیمتی بالاتر از ناشر اصلی، کتاب را به قیمت همان ناشر می‌فروشند.
وی در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه اغلب کتابخوان‌های غیرحرفه‌ای که شاید سالی یک یا دوبار کتاب خریداری می‌کنند، به سراغ چنین آثاری می‌روند، افزود: این افراد اغلب به دنبال معروف شدن اسم چند کتاب در فضای مجازی به سراغ این آثار در فضای مجازی و پلتفرم‌ها می‌روند و زمانی که تخفیف را می‌بینند خیلی خوشحال کتاب را سفارش می‌دهد.
درودی با طرح این موضوع که بخشی از مخاطبان چندان متوجه ویراستاری، کیفیت و ضعف کتاب نمی‌شود، ادامه داد: من با مخاطبانی روبرو بودم که تجربه چنین خریدی داشتند و می‌گفتند هر چه کتاب را می‌خوانند متوجه نمی‌شوند و همین مساله موضوع شده که کتاب را کنار گذاشتند و برای مدتی به سراغ کتابخوانی هم نرفته‌اند.
وی تاکید کرد: البته یکسری کتاب‌ها نیز از ناشران معروفی است که تخفیف پایینی دارند، برخی آثار نیز از آثار ناشران متوسط است که با تخفیف‌های نسبتا پایین‌تر فروخته می‌شوند.
درودی همچنین به خرید نقدی و شمارگان بالای کتاب دیجی‌کالا اشاره کرد و گفت: به‌عنوان کتابفروش ممکن است، کتاب را با تخفیف 25 تا 30 درصد به‌صورت چکی خریداری کنم اما ممکن است به این مرکز با 40 درصد تخفیف به‌صورت نقدی بفروشد، در حالی که من کتابفروش باید هزینه‌های جانبی زیادی را پرداخت کنم اما دیجی کالا بخش عمده‌ای از این هزینه‌ها را به دلیل مجازی بودن نمی‌پردازد.
وی درباره تبعات فروش کتاب با تخفیف‌های بالا نیز توضیح داد: مساله اینجا است که با چنین ارقام و عددی مردم فکر می‌کنند که فروش کتاب سوددهی بالایی دارد و جامعه نسبت به کتابفروشان بدبین می‌شوند و زمانی که در کتابفروشی حاضر می‌شوند، تقاضای همین میزان تخفیف را دارند، از سوی دیگر کتاب ضعیف با ترجمه بد به دست مخاطب می‌رسد.
به گفته درودی، لطمه دیگری که چنین آثاری به بدنه نشر وارد می‌کند متوجه ناشران خوب و حرفه‌ای است که برای ترجمه خوب، ویراستاری، نمونه‌خوانی و ... هزینه می‌کنند اما بعد از مدتی که کتابشان پرفروش شد بخش زیادی از بازار این کتاب از سوی کتاب‌سازها به تصرف در می‌آید.
وی همچنین به لطمه‌ای که این کار به کتابفروشان وارد می‌کند، گفت: چنین کاری موجب می‌شود کتابفروش در یک رقابت با فضای مجازی و چنین پلتفرم‌هایی در مضیقه قرار بگیرد و اندک اندک به سمت کوچک شدن برود و در توسعه فعالیت خود ناتوان شود.
درودی با رد این موضوع که برخی می‌گویند باید واسطه‌ها حذف شود، عنوان کرد: برخی فکر می‌کنند که باید کتابفروشان به‌عنوان واسطه در حوزه کتاب حذف شوند و حالا که دیجی‌کالا در این وضعیت اقتصادی، کتاب را با تخفیف می‌فروشد، کار بسیار خوبی است! در حالی‌که این نگاه بسیار سطحی است و درباره کتاب اصلا صدق نمی‌کند.
.jpg)
رقابت ناعادلانه با کتابفروشان محلی
پای صحبت‌های مجتبی چاجی، مدیر کتابفروشی قهستان در بیرجند می‌نشینیم، وی که یکی از کتابفروشان مناطق محروم در کشور است، میزان فروش کتاب در اینترنت را پررونق دانست و گفت: طبق آمار و اطلاعاتی که دارم ارسال کتاب در بیرجند و شهرهای اطراف از سوی دیجی کالا و حتی شرکت پست بالا است. در منطقه محروم فعالیت می‌‌کنیم و فروش محدودی داریم؛ اما بسیاری از این سامانه‌های فروش با تکیه بر آثار غیرمعتبر و کپی شده در سایت‌هایشان فروش خیلی خوبی دارند.
وی در این زمینه توضیح داد: مدتی قبل مشتری‌ای داشتم که به من گفت: «اگر کتاب را با 45 درصد تخفیف نمی‌دهید بروم از روی سایت بخرم» و این رقم یعنی 12 درصد بالاتر از تخفیفی که من از ناشر می‌گیرم.
چاجی با اظهار تاسف از این رویه و دیدگاه برخی مخاطبان، عنوان کرد: چنین موضوعی نشان می‌دهد که این کتاب یا از کانال‌های مختلف وارد چرخه فروش شده یا افست است؛ در غیر این صورت به هیچ شکلی نمی‌توان این میزان تخفیف را برای کتاب که حاشیه سود پایینی دارد، ارائه کرد.
وی با ذکر یک نمونه در این زمینه، افزود: این موضوع برای رمان «کوری» نشر مرکز داریم، یک ناشر دیگر عکس روی جلد را از روی نشر مرکز برداشته اما به نام خود چاپ کرده و در پلفترم‌های مختلف می‌فروشد و کتاب که به دست مخاطب می‌رسد، می‌بیند از ناشر دیگری است، امروز چنین مسائلی از مشکلات جدی در فروش‌های اینترنتی است که متاسفانه نظارتی هم روی آنها نمی‌شود.
ناشران حاشیه‌ای که بالا آمدند
اگرچه شاید ادعای مدیر روابط عمومی این پلتفرم صحیح باشد، اما در واکاوی دیجی‌کالا و سایت‌های مشابه، شاهد هستیم که به‌دلیل برگزاری نمایشگاه‌های مجازی 10 روزه، یک‌ماهه و شبیه آن همچنین در نظر گرفتن تخفیف‌های غیرمتعارف در دنیای نشر، طبیعی است که کتاب ازجمله کالاهای پرفروش باشد، اما نکته‌هایی نیز در این میان وجود دارد.
محمدجعفر کمالی آشتیانی، مدیر انتشارات و کتابفروشی «کمال اندیشه» در این زمینه گفت: در پلتفرم‌هایی که از استقبال عمومی و سابقه بیشتری در جامعه برخور دارند، جستجوی هر موضوعی در این سایت‌ها، بالا است اما به‌دلیل فراوانی عنوان و گستردگی مخاطب کتاب، این میزان جستجو وجود دارد.
وی ادامه داد: در دیجی‌کالا فقط کتاب‌های تخفیف بالا نیست و در یک جستجو می‌بینید کتاب‌های خاص، تخصصی و دانشگاهی نیز بدون تخفیف ارائه شده‌اند، این آثار اغلب از سوی فروشندگان رسمی و باسابقه بدون هیچ تخفیفی عرضه می‌شود.
کمالی با بیان اینکه نگاهی به این پلتفرم نشان می‌دهد، فقط در حوزه کتاب‌های عمومی، تخفیف‌ها بالا است، افزود: این تخفیف‌ها دلایل زیادی دارد و یکی از دلایلش این است که گاهی فروشنده کتاب، قیمت قبل دارد و وقتی می‌خواهد بفروشد می‌بیند چاپ جدید 100 هزار تومان شده اما او نسخه 40 هزار تومانی دارد و باعث می‌شود که 60 درصد تخفیف روی آن محاسبه شود.
وی در این زمینه توضیح داد: این موضوع را برخی ناشران که کار بازاری و کتابسازی می‌کنند، فهمیده‌اند و همین شیوه را در قیمت‌گذاری‌هایشان انجام می‌دهند و چنین موضوعی در این سال‌ها موجب شده است که چراغ خیلی از کتابفروشی‌ها کم‌سو شود، زیرا بخش زیادی از مخاطبان کتاب‌هایشان را با قیمت کمتر یا ارسال رایگان دریافت می‌کنند.
کمالی با بیان اینکه چنین اتفاقی رخ می‌دهد زیرا ناشر در چرخه پخش و توزیع قرار نمی‌گیرد، گفت: چرخه پخش استانداردی در کشور نداریم و همین موجب شده است که ناشر از این ترفند استفاده کند و قیمت پشت جلد کاذب بزند، سپس با یک علامت تخفیف، کتاب را به مخاطب بفروشد.
به گفته وی، ناشرانی که پنج سال پیش در حاشیه بودند و هیچ جایگاهی در ویترین کتاب نداشتند، از این ترفند قیمت کاذب برای فروش کتاب‌هایشان در گوشه خیابان، مترو، ایستگاه اتوبوس و .. استفاده کرده و سپس به فضای مجازی قدم گذاشتند و این کار را در پلتفرم‌های مختلف دنبال کردند.
کمالی، با بیان اینکه معمولا مخاطب از خرید معروف‌ترین کتاب‌هایی که کتابسازی شده راضی است، گفت: کتابی که از نظر اهل کتاب نکوهیده است، قیمت و تخفیف کاذب دارد و مخاطب را گول می‌زند از سوی مخاطب نارضایتی‌ای ندارد؛ البته نباید فراموش کرد که یکی از دلایل اقبال فروشندگان کتاب از چین پلتفرم‌هایی این است که دیجی‌کالا کتاب را تقریبا به صورت نقدی یا در نهایت یک ماهه با فروشنده تسویه می‌کند و چون فروشنده کتاب را با مدت بالا مثل هشت یا نه ماه از ناشر خریداری می‌کند.
وی یادآور شد: این پول به مدت هشت ماه مثل یک وام دست فروشنده باقی می‌ماند و می‌توان گفت یکی از دلایلی که در دیجی‌کالا کتاب با تخفیف بالا فروش می‌رود و استقبال هم می‌شود نقدینگی برای فروشنده است.
سخن پایانی...
در پایان باید گفت اگرچه دیجی‌کالا یک پلتفرم فروش کالا در حوزه‌های مختلف است و طبیعتا سود بیشتر برای مدیران آن اهمیت دارد، تا فرهنگ و ادب کشور اما شاخ و برگ دادن به آمار فروش ناشرانی که با پا گذاشتن بر شانه‌های ناشران قدیمی و سترگ، تلاش می‌کنند خود را بالا بکشند و به سودهای چند‌ده میلیونی خود اضافه کنند، نه‌تنها خدمت به فرهنگ و کتاب نیست که خیانت است.
وجود مصادیق کتابسازی، در بازار کتاب حتی در کتاب‌فروشی‌های فیزیکی قابل انکار نیست؛ واقعیتی که متولیان فرهنگی نیز بارها درباره آن به‌عنوان یک آسیب جدی و کهنه بحث کرده‌اند و تلاش می‌کنند راه‌چاره‌ای برای آن بیایند؛ ازجمله طراحی نرم‌افزار‌‌های مشابه‌یاب و قطع حمایت از این دست ناشران.
خیانت به مردها و زنان سپیدمویی که سال‌های سال با اندوخته مالی خود برای نگارش، ترجمه و چاپ آثار ارزشمند تلاش کرده‌اند، اما حالا دیگران به راحتی از دسترنج آنها برای خود کسب و کار جدید به راه‌انداخته‌اند و با رونویسی از کتاب‌هایشان، آب سرد بر تن بی‌رمق صنعت نشر میریزند...
به‌نظر می‌رسد، وجود این آسیب، به دستاویزی برای برخی پلتفرم‌های فروش کتاب تبدیل شده تا با تکیه بر آن مدام استدلال کنند، مسئولیتی در قبال آنچه از سوی ناشری که با پروانه نشر، مصادیق کتابسازی را در بستر این پلتفرم‌ها می‌فروشند، ندارند. بی‌‌تردید انتظاری هم از سوی گردانندگان سایت‌های فروش برای حذف ناشران کتابساز نیست؛ اما این فروشندگان نسبت به کاربران و خریداران خود، مسئولیت دارند. کاربر ـ خریدار کتاب ـ قطعا قصدشان آسیب رساندن به ناشران متعهد که توسعه فرهنگ کتابخوانی را هدف قرار داده‌اند، نیست؛ اما پرسش اصلی از فروشندگان این است؛ چرا از یک‌سو آب درآسیاب ناشران کتابساز میریزند و از سوی دیگر، دست مخاطب را از کتاب ناشران دلسوز، متعهد و دغدغه‌مند کوتاه می‌کنند؟!
نظر شما